Trong nỗ lực góp phần giải quyết tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống – một trong những vấn đề xã hội nhức nhối vẫn tồn tại tại nhiều vùng đồng bào dân tộc thiểu số hiện nay, Phân hiệu Học viện Phụ nữ Việt Nam đã phối hợp tổ chức chuỗi lớp tập huấn ứng dụng phương pháp “Phát triển cộng đồng dựa vào nội lực” (ABCD) tại xã Ayun, huyện Chư Sê, tỉnh Gia Lai. Các lớp tập huấn được thiết kế linh hoạt, phù hợp với đặc điểm và vai trò của bốn nhóm đối tượng: học sinh, cán bộ chuyên trách cấp xã, cán bộ thôn làng và phụ huynh có con trong độ tuổi vị thành niên. Đây là hoạt động thuộc Dự án 8 “Thực hiện bình đẳng giới và giải quyết những vấn đề cấp thiết đối với phụ nữ và trẻ em” do Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam chủ trì triển khai.
Tại Trường Phổ thông Dân tộc Bán trú THCS Phan Đăng Lưu, nơi các em học sinh dân tộc thiểu số đang kiên trì bám trường, bám lớp trong điều kiện còn nhiều khó khăn, lớp tập huấn đã mở ra một không gian đặc biệt, giúp các em không chỉ được tiếp cận các kỹ năng mà còn được truyền cảm hứng để khám phá chính mình và nuôi dưỡng khát vọng vươn lên.
Thông qua phương pháp ABCD, các em được hướng dẫn sử dụng những công cụ trực quan như bản đồ tài sản cá nhân, bản đồ cộng đồng… để nhận diện giá trị sẵn có trong bản thân và môi trường sống. Từ đó, các em bắt đầu hiểu rõ hơn về vai trò và khả năng của mình trong việc nói không với tảo hôn – điều tưởng chừng nằm ngoài tầm với.
Một em học sinh bộc bạch: “Em muốn học lên cao để làm cô giáo. Em thường nói với các bạn trong nhóm chăn trâu là đừng lấy chồng sớm, nếu không sẽ khổ như bố mẹ mình.” Không chỉ là lời tâm sự, là mơ ước sống trọn vẹn tuổi thơ, đó còn là minh chứng cho nhận thức rằng trẻ em không phải chỉ là “đối tượng cần hỗ trợ” mà chính là những hạt giống của sự đổi thay, khi được khơi dậy và vun bồi đúng cách.
Lớp tập huấn dành cho cán bộ chuyên trách cấp xã, bao gồm: công an, giáo viên và cán bộ y tế… đã tập trung làm rõ những khía cạnh pháp lý, y tế, tâm lý và xã hội liên quan đến tình trạng tảo hôn. Dưới góc nhìn của phương pháp ABCD, học viên cùng nhau lập “bản đồ cộng đồng”, nhận diện rõ các nguồn lực nội tại như mạng lưới giáo dục, hệ thống y tế, lực lượng công an, tổ chức đoàn thể…
Một cán bộ tham gia chia sẻ thẳng thắn: “Không chỉ là trách nhiệm của công an hay nhà trường, mà toàn bộ hệ thống chính trị cơ sở cần được kết nối chặt chẽ. Mỗi người đều là một mắt xích chủ động trong chuỗi hành động phòng ngừa.”
Từ cách tiếp cận “cung cấp dịch vụ”, cán bộ cơ sở đã chuyển sang tư duy “trao quyền cho cộng đồng” – một thay đổi quan trọng trong việc xây dựng các giải pháp có tính bền vững, linh hoạt và phù hợp với thực tiễn từng địa phương.
Lực lượng cán bộ bán chuyên trách và người hoạt động không chuyên trách tại thôn làng là những người gần dân, sát dân đã thể hiện vai trò đặc biệt quan trọng tại lớp tập huấn. Với kinh nghiệm và sự am hiểu văn hóa bản địa, họ là những người có khả năng phát hiện và can thiệp sớm các trường hợp có nguy cơ tảo hôn.
Bằng công cụ lập bản đồ cộng đồng, cán bộ thôn đã nhận diện các thế mạnh và nguồn lực địa phương như già làng, trưởng bản, nhóm thanh niên, hội phụ nữ… và đề xuất các hình thức truyền thông gần gũi, hiệu quả.“Đây không còn là việc của riêng cơ quan chức năng. Cả cộng đồng phải cùng vào cuộc, từ việc nhắc nhở, chia sẻ cho đến tổ chức các hoạt động sinh hoạt lành mạnh cho thanh thiếu niên,” – một cán bộ xã chia sẻ.
Bên cạnh đó, nhiều ý tưởng được đưa ra từ chính người trong cuộc, như tổ chức nhóm bạn trẻ, truyền thông bằng tiếng mẹ đẻ… Chính sự vào cuộc từ cơ sở đã và đang tạo ra sự chuyển động tích cực trong nhận thức cộng đồng về tầm quan trọng của việc ngăn chặn tảo hôn ngay từ gốc rễ.
Nhóm cha mẹ có con trong độ tuổi 11–17 được xem là tuyến phòng ngừa đầu tiên và quan trọng nhất trong chuỗi can thiệp chống tảo hôn. Lớp tập huấn dành cho phụ huynh không chỉ cung cấp kiến thức pháp luật và tâm lý lứa tuổi, mà còn tập trung hướng dẫn kỹ năng giao tiếp tích cực với con, kỹ năng định hướng và đồng hành cùng con trong giai đoạn chuyển tiếp giữa tuổi thơ và tuổi trưởng thành.
Thông điệp xuyên suốt được truyền tải tại lớp học là: “Gia đình chính là pháo đài đầu tiên giúp trẻ em không rơi vào vòng xoáy của định kiến và hôn nhân sớm.” Khi phụ huynh hiểu, tin và chủ động đồng hành cùng con, những tập tục lạc hậu sẽ dần nhường chỗ cho khát vọng học tập, trưởng thành và phát triển bền vững của thế hệ trẻ.
Chuỗi lớp tập huấn tại xã Ayun là minh chứng rõ nét cho hiệu quả của cách tiếp cận “phát triển cộng đồng dựa vào nội lực” khi được triển khai một cách bài bản, linh hoạt và gắn sát với thực tiễn. Đồng hành xuyên suốt quá trình ấy, Phân hiệu Học viện Phụ nữ Việt Nam không chỉ là đơn vị tổ chức mà còn là lực lượng nòng cốt kết nối, hỗ trợ kỹ thuật và thúc đẩy quá trình chuyển hóa nhận thức từ bên trong cộng đồng. Khi mỗi cá nhân, từ em nhỏ tới phụ huynh, từ cán bộ xã tới trưởng thôn đều được công nhận là một “tài sản” quý giá, được trao quyền và truyền cảm hứng thì sự chuyển mình trong nhận thức và hành động là điều tất yếu.
Từ những cuộc trò chuyện nhỏ, những bản đồ vẽ tay, những lời chia sẻ chân thành đã hình thành nên một nền tảng vững chắc cho hành trình phòng ngừa tảo hôn từ gốc rễ. Dẫu còn nhiều gian nan phía trước, nhưng ánh sáng đã được thắp lên từ lớp học nhỏ nơi vùng cao Ayun và đang lan tỏa như một tín hiệu của niềm tin, hy vọng và quyết tâm thay đổi – thay đổi về nhận thức, hành vi và vận mệnh của cả một thế hệ.
Xuân Quỳnh
